Opzet onderdeel Beeldschermwerk en Kantooromgeving

Het onderdeel beeldschermwerk en kantooromgeving bestaat uit 4 delen:

1. Arbeidsrisico’s;
2. Wet- en regelgeving;
3. Inventarisatie;
4. De mogelijke oplossingen.

Dit onderdeel is gebaseerd op de handreiking Kantooromgeving van de AWVN. Ook de arbocatalogus voor architecten is als bron gebruikt. Uiteraard zijn deze teksten aangepast aan de praktijksituatie binnen de mode- en interieurindustrie.

Binnen de mode- en interieurindustrie wordt op uiteenlopende plaatsen beeldschermwerk verricht; op kantoor, in de verkoop, bij de planning, en ook in de productie. De beschrijvingen van de risico’s en de oplossingen die het beeldschermwerk zelf aan gaan zijn ook voor de productie van toepassing. Dat geldt uiteraard niet voor de onderdelen die de kantooromgeving betreffen.

Onder het risico “Beeldschermwerk en Kantooromgeving” vindt u apart informatie omtrent het arbeidsrisico, de wetgeving en de inventarisatiemethodieken die horen bij dit prioritaire risico.

Beeldschermwerk en Kantooromgeving

In uiteenlopende afdelingen binnen de mode- en interieurindustrie wordt beeldschermwerk verricht. Zowel in de productie als in een kantooromgeving. Dat kan in bepaalde gevallen leiden tot RSI, ook wel KANS (Klachten Aan Nek en Schouder) genoemd. Kantoorwerkers kunnen daarnaast ook hinder ondervinden van storende geluiden en een slecht binnenklimaat. Dat kan op den duur leiden tot verzuim en, in een eerder stadium, tot prestatieverlies en fouten.

RSI
De term RSI (Repetitive Strain Injury) wordt gebruikt voor aandoeningen aan de nek, schouder, armen, polsen of handen. Deze aandoeningen kunnen ontstaan door langdurig beeldschermwerk. RSI kan onder andere tot uiting komen in pijn of ontstekingen aan de zenuwen, spieren, gewrichten en pezen. Verschijnselen als carpale tunnelsyndroom (klachten aan de pols), of epicondylitis medialis (de tennisarm) worden vaak tot RSI gerekend. Tegenwoordig gebruiken behandelaars voor deze aandoeningen ook de term KANS (Klachten Aan Nek en Schouder). Maar in de bedrijven zelf is de term RSI het meest bekend. Om die reden wordt deze term hier gebruikt.
RSI-Klachten ontstaan als iemand regelmatig en langdurig dezelfde soort bewegingen uitvoert (repeterende bewegingen). Bij beeldschermwerk worden de repeterende bewegingen van armen en handen gecombineerd met een gebrek aan lichaamsbeweging in het bovenlichaam. Daardoor komen de nek en schouders nauwelijks in beweging. Deze combinatie van een statisch bovenlichaam met bewegende armen en handen vormt een specifieke risicofactor voor RSI-klachten.
RSI-klachten bij beeldschermwerk worden veroorzaakt door vijf werkgebonden factoren:

  • werktaken: zijn verschillende taken te spreiden over de dag en is het werk zelf in te delen?
  • werktijden: kan er regelmatig een pauze gehouden worden en wordt niet continu aan het beeldscherm gewerkt?
  • werkdruk: zijn (langdurige)pieken te vermijden en zijn er voldoende regelmogelijkheden?
  • werkplek: is de werkplek ergonomisch goed ontworpen zodat de werknemer in een ontspannen werkhouding werkt en zijn de juiste hulpmiddelen beschikbaar?
  • werkwijze: worden werkzaamheden op de minst belastende manier uitgevoerd: ontspannen houding, voldoende ondersteuning?

RSI ontstaat niet direct in de meest ernstige vorm, maar ontwikkelt zich in fasen. Deze fasen kunt u inzien door hier te klikken.

Hinder door het binnenklimaat

In kantooromgevingen gaan de meest klachten van medewerkers over het binnenklimaat. Met name ’s zomers kan de temperatuur in kantoren sterk oplopen. Daarnaast komen er regelmatig klachten voor over slecht ingeregelde klimaatinstallaties, vervuilde klimaatinstallaties of het ontbreken van mechanische ventilatie- of koelsystemen. Doorgaans nemen de klachten toe als werknemers niet in staat zijn om zelf temperatuur, ventilatie en zonwering in te stellen.
Een slecht binnenklimaat leidt niet alleen tot hinder, maar in bepaalde gevallen ook tot luchtweginfecties en andere ziekten.

Geluidshinder

In de lijst van belangrijkste oorzaken van hinder op kantoren staat ’hinderlijk geluid’ op de tweede plaats, na het ’binnenklimaat’. Hinderlijk geluid verstoort telefoongesprekken en de communicatie met collega’s. Daarnaast verstoort het geluid de concentratie. De laatste jaren hebben veel bedrijven open kantoorruimten. Deze ‘kantoortuinen’ zijn in de plaats gekomen van afgescheiden kantoorkamers. Door de open structuur neemt de geluidshinder toe.

Werkruimte

Voor kantoorwerkzaamheden geldt dat het nettovloeroppervlak niet te klein mag zijn. Deels is dat nodig vanwege de veiligheid: de looppaden naar de werkplekken mogen niet te smal zijn. Daarnaast is er ruimte nodig om de werkplekken op voldoende afstand van elkaar te plaatsen, en van ramen, luchtroosters en dergelijke. Daarom zijn er voor het vloeroppervlak van werkplekken minimumnormen vastgelegd. (klik hier naar voor deze normen)

Beeldschermwerk en Kantooromgeving

Er gelden uiteenlopende arboregels voor beeldschermwerk en kantooromgeving. Die zijn hieronder benoemd. Daarnaast heeft de branche een eigen limiet opgesteld over het maximaal aantal beeldschermwerk per dag.
Branchelimiet: Het is vanuit gezondheidskundig oogpunt niet verantwoord om op een werkdag van 8 uur of langer gedurende meer dan 5 à 6 uur arbeid aan een beeldscherm te verrichten. Het betreft hier arbeid waarbij geen afwisseling met andersoortige arbeid in de functie van de werknemer is opgenomen. In functies waarin naast de arbeid aan het beeldscherm ook andere taken zijn opgenomen (zoals overleggen, kopiëren, archiveren e.d.) wordt de arbeid al op natuurlijke wijze regelmatig onderbroken. Bij dit soort functies is de grens van 5 à 6 uur niet van toepassing.
De wetgeving die van toepassing is op beeldschermwerk en de kantooromgeving is hieronder weergegeven.
In het onderstaande overzicht zijn de voornaamste wetsartikelen kort toegelicht. De complete tekst van de wetsartikelen is te vinden op: wetten.overheid.nl/zoeken/

Arbowet

Artikel 8 Voorlichting en onderricht
Werknemers moeten voldoende worden voorgelicht over:

  • de risico’s van beeldschermwerk;
  • de maatregelen die zijn genomen;
  • wat zij zelf kunnen doen om gezonder te werken.

Arbobesluit

Artikel 3.19 Afmetingen en luchtvolume van ruimten; bewegingsruimte op de arbeidsplaats
De kantoorvertrekken mogen niet te klein zijn; er moet voldoende bewegingsruimte en werkruimte overblijven. (klik hier voor berekenen minimale hoeveelheid vloeroppervlakte kantoorvertrek)

Artikel 5.4 Ergonomische inrichting werkplekken
De werkplekken moeten ergonomisch zijn ingericht.

Artikel 5.9 Risicoinventarisatie en –evaluatie (RI&E)
De RI&E die elk bedrijf moet maken, moet specifiek aandacht geven aan de beeldschermwerkplekken

Artikel 5.10 Dagindeling van de arbeid
Beeldschermwerk wordt ten minste na twee uur afgewisseld met ander werk of een pauze.

Artikel 5.11 Maatregelen met betrekking tot de bescherming van de ogen en het gezichtsvermogen van de werknemer
Beeldschermwerkers moeten een oogonderzoek kunnen ondergaan:
– voordat ze met een beeldscherm beginnen te werken;
– periodiek;
– bij klachten.
Eventueel moet de werkgever een speciale beeldschermbril ter beschikking stellen.

Artikel 5.15 Thuiswerkers: werkplek
Als de werknemer zelf al beschikt over een beeldschermwerkplek thuis, hoeft de werkgever zo’n werkplek niet meer alsnog ter beschikking te stellen.
NB: Uit jurisprudentie blijkt dat de werkgever verantwoordelijk is voor de kwaliteit van de thuiswerkplek. Dat is niet alleen het geval als het thuiswerken officieel door de werkgever is bekrachtigd, maar ook als het in de praktijk oogluikend wordt toegestaan.

Artikel 6.1 Temperatuur
De temperatuur mag geen schade toebrengen aan de gezondheid van de medewerkers.

Artikel 6.2 Luchtverversing
Op de werkplek moet ventilatie zijn, zonder dat er hinderlijke tocht ontstaat.

Artikel 6.3 Daglicht en kunstlicht
De werkplekken en gangen in het kantoorgebouw moeten voldoende verlicht zijn. Op werkplekken moet indien mogelijk voldoende daglicht binnenkomen. De verlichting moet veilig zijn.

Artikel 6.4 Weren van zonlicht
In werkvertrekken waar direct zonlicht binnenvalt, moet het zonlicht geweerd kunnen worden.

Arboregeling

Artikel 5.1 Apparatuur en meubilair
De inrichting van de beeldschermwerkplek moet voldoen aan een groot aantal kwalitatieve eisen, onder meer met betrekking tot meubilair en apparatuur. Deze zijn in dit artikel gedetailleerd weergegeven.

Artikel 5.2 Inrichting van de beeldschermwerkplek
De omgeving van de beeldschermwerkplek moet voldoen aan een groot aantal kwalitatieve eisen, onder meer met betrekking tot verlichting, spiegelingen, geluid, warmte en vochtigheidsgraad.

Artikel 5.3 Programmatuur
Voor software geldt een aantal algemene aanwijzingen met betrekking tot gebruiksvriendelijkheid, aanpasbaarheid en controlesystemen.

De nieuwe inzichten over de risico's van langdurig zittend werk

Een inactieve leefstijl is misschien wel de grootste bedreiging voor de mens in de toekomst, de grootste oorzaak van ziekte en de grootste oorzaak van vroegtijdig sterven. Inactiviteit heeft ook een enorme impact op onze leefkwaliteit. Als we de 25 jaar voorbij zijn, begint automatisch een degeneratie proces van het lichaam. Met name door langdurig zitten, langer dan 1,5 a 2 uur aaneengesloten, wordt dit degeneratie proces enorm versneld. Zitten is daarmee het roken van de 21 eeuw geworden.
Het circadiane ritme (bioritme) zoals slaap-waakritme, regulatie lichaamstemperatuur, regulatie immuunsysteem, hartritme, de behoefte aan eten en drinken en de gevoeligheid voor medicatie. Het is een greep aan processen die worden ontregeld en aangetast door inactiviteit, waardoor deze processen sneller degenereren dan normaal.
Let bij langdurig zittend werk op:
• Voorlichting aan werknemers over de gevaren van zittend werk voor de gezondheid;
• Zittend werk moet in de Risico-Inventarisatie en -Evaluatie worden beoordeeld;
• De werkplek zo inrichten dat de werknemer kan kiezen het werk staand of zittend uit te voeren;
• Is er een keuze, dan heeft zitten in principe de voorkeur;
• Zorg voor ergonomisch meubilair en voor voldoende ruimte voor armen, benen, voeten;
• Wissel staand of zittend werk als het even kan af met lopend werk;
• Als zittend werken niet mogelijk is: gebruik een stasteun;
• Stress (bijvoorbeeld tempodruk) versterkt de negatieve gevolgen van langdurig zitten;
• Afwisselen in zithouding, bij voorkeur ‘actief’ zittend (rug recht, voeten op de grond), af en toe een loopje en uiteraard een goede werkplekinrichting beperken de risico’s .
• Kijk voor meer tips op http://tools.nisb.nl/beweegmomentjes.html

De Thuiswerkplek

Wetten
Daar waar het gaat over de regels rondom HNW heb je als werkgever te maken met diverse wetten, waaronder de Arbeidsomstandighedenwet en de Arbeidstijdenwet. Deze zijn ook van toepassing op thuis – en telewerken. Is hiermee alles in beton gegoten? Het antwoord is natuurlijk nee. Regelgeving rondom plaatsonafhankelijk werken wordt steeds meer aangepast aan andere werkverhoudingen.

De vraag is wat er in ieder geval gedaan moet worden om veilig en gezond (plaatsonafhankelijk) werken zo goed mogelijk te borgen. Daarbij is een rol voor werkgever èn werknemer weg gelegd. Door veel aandacht te besteden aan voorlichting en informatie, kunnen medewerkers hun eigen verantwoordelijkheid hierin nemen. Het directe toezicht van de werkgever neemt af. Controle zal vaker gebeuren met checklists en periodieke gesprekken.

Wat staat de werkgever te doen?
Een werkgever kan de verantwoordelijkheid en bijbehorende aansprakelijkheid voor arbo-aspecten niet uitsluiten met een overeenkomst, ook al heeft de werknemer deze ondertekend. Maar werkgevers kunnen wel veel doen om aansprakelijkheid te voorkomen. Uit rechtspraak blijkt dat de aansprakelijkheid van de werkgever vervalt als hij de werknemer goed geïnstrueerd heeft en voor de juiste middelen heeft gezorgd. Als de werknemer daar niets mee doet, vervalt de aansprakelijkheid: de werkgever heeft namelijk voldaan aan zijn wettelijke zorgplicht.

Grofweg zijn de stappen voor de werkgever:
• Maak een risico inventarisatie en evaluatie van de thuiswerkplek. Let daarbij op de inrichting en gebruik van de werkplek. Gebruik een checklist die de medewerker zelf invult en ondertekent.
• Geef Informatie en voorlichting. Stel richtlijnen op voor de inrichting van de werkplek en de ergonomische instellingen van bureau, stoel en verlichting. Geef instructies/workshops over timemanagement en online samenwerken.
• Besteed aandacht aan preventie en faciliteer voorzieningen. Laat een arbodeskundige (op papier of bijv. online) de werkplek beoordelen. Stel een budget ter beschikking om de werkplek zonodig aan te passen aan de arbonormen. Stel voldoende technische apparatuur, onlinefaciliteiten en communicatiemiddelen ter beschikking om goed te kunnen werken.
• Zorg voor ondersteuning en training. Train leidinggevenden in het sturen op afstand. Ondersteun medewerkers in het ontwikkelen van competenties om enerzijds zelfstandig en zelfsturend te werken en anderzijds kennis te delen.
• Monitoring. Verzamel informatie over hoe HNW plaats- en tijdonafhankelijk in de organisatie uitwerkt.Laat leidinggevenden regelmatig gesprekken voeren over arboaspecten, arbeidsrelatie en functioneren. Ook werknemerstevredenheidspolls geven inzicht en aanknopingspunten voor eventuele aanpassingen.

Voordelen voor medewerkers:
Voor medewerkers heeft thuiswerken vele voordelen. Het belangrijkste voordeel is het verminderen van de reistijd. Het is voor niemand leuk om zowel ‘s ochtends als ‘s middags uren in de file door te brengen. Een paar dagen thuiswerken scheelt aanzienlijk in de reistijd. Een tweede voordeel is het beter kunnen combineren van werk en privé. Dat voordeel komt er vooral op neer dat de thuiswerker zijn of haar werkdag flexibel kan indelen. Dat maakt dat thuiswerken beter combineerbaar is met een gang naar het winkelcentrum, het halen van een nieuw paspoort of op een terras genieten van de voorjaarszon dan het werken op de bedrijfslocatie. Zolang je maar de afgesproken prestatie levert, maakt het niet uit wanneer je die prestatie levert. Ook het kunnen halen en brengen van kinderen naar school of kinderopvang worden vaak als voordelen genoemd. Toch is hier een waarschuwing op zijn plaats: het kunnen combineren van werk en privé is in dit opzicht niet hetzelfde als het kunnen combineren van werk en zorg. Thuiswerken zal zelden een alternatief voor de kinderopvang kunnen zijn. Een derde voordeel is dat de medewerker ongestoord kan werken. Het is in de moderne kantoortuin niet altijd eenvoudig om je concentratie op je eigen werk gericht te houden.

Voordelen voor organisaties:
Ook voor organisaties heeft thuiswerken flinke voordelen. De productiviteit van thuiswerkers ligt hoger dan bij medewerkers op de bedrijfslocatie. Ook gaat de kwaliteit van het werk erop vooruit. Dat heeft er waarschijnlijk mee van doen dat thuiswerkers geneigd zijn om alleen de echt gewerkte uren mee te tellen, terwijl medewerkers op de werkplek tijdens werktijd kletspraatjes met collega’s voeren en hun vakantie boeken op de werk-PC. Ook blijkt het ziekteverzuim onder thuiswerkers lager te zijn. De werkgever die thuiswerken consequent doorvoert kan bovendien met minder grote werkplekken toe, dat kan een enorme besparing opleveren. De werkgever die reiskostenvergoeding geeft, kan ook daar op besparen. Maatschappelijk gezien zit de winst vooral in het beperken van de CO2-uitstoot en het beperken van kilometers file en verstoppingen in het openbaar vervoer.

Schaduwkanten voor medewerkers en leidinggevenden:
Voordelen genoeg dus, maar zijn er ook schaduwzijden van thuiswerken te benoemen? Zeker, en deze hangen samen met de genoemde voordelen. De mogelijkheid voor de thuiswerker om de werkdag flexibel in te delen, brengt risico’s met zich mee. Aan de ene kant het risico dat de medewerker het gevoel heeft nooit vrij te zijn. Werk en privé kunnen sterk door elkaar gaan lopen en tegenover het kopje cappuccino op het terras staat dat de medewerker tot tien uur ‘s avonds doorwerkt. De mails komen 24 uur per dag, zeven dagen per week en 52 weken per jaar binnen en de afzender verwacht steeds sneller antwoord. Ook zijn er risico’s in de arbo-sfeer, omdat de medewerker te lang blijft doorwerken, niet op tijd pauzes neemt of het werk afwisselt etc. De medewerker kan zijn zwakke kanten verbloemen door veel en hard te werken, en dat geeft onvermijdelijk hogere werkstress. Thuiswerkers benoemen ook dat zij het gevoel krijgen een zwakker contact met leidinggevende te hebben. Meer in het algemeen: een activerend en levensfasebewust personeelsbeleid komt lastiger tot stand als leidinggevende en medewerker geen niet geregeld contact hebben en de manier van werken zich aan de waarneming van de leidinggevende onttrekt. Het ontbreken van geregeld contact met collega’s betekent, naast dat je de laatste roddels niet meer kent, ook dat het lastiger is om te leren van hun aanpak en oplossingen. Je moet meer alles zelf uitvinden.

Achtergrondinformatie:
In de brochure Het Nieuwe Werken, veilig en gezond Hoe doe je dat? treft u informatie aan over de zorgplicht en het nieuwe werken en handvatten voor invulling van de zorgplicht.
Zie: https://www.fnv.nl/themas/werktijden/thuiswerken-flexwerken-het-nieuwe-werken/

Beeldschermwerk en Kantooromgeving

De RI&E die elk bedrijf moet maken, moet specifiek aandacht geven aan de beeldschermwerkplekken. Met name aan de gevaren voor het gezichtsvermogen en die van de fysieke en psychische belasting door het beeldschermwerk. Op grond daarvan worden doeltreffende maatregelen genomen. Dat is de kern van Artikel 5.9 van het Arbobesluit.

Hieronder zijn enkele methodes weergegeven waarmee uw praktijksituatie kan worden beoordeeld. Ze lopen uiteen in diepgang en zijn op diverse actoren in het bedrijf gericht.

Beeldschermwerk en Kantooromgeving

Oplossingen worden gegeven volgens de Arbeidshygiënische strategie. Deze strategie is de algemeen erkende volgorde van maatregelen om gevaren weg te nemen en risico’s te beperken. Deze volgorde is:

  • bestrijding aan de bron (voorkomen);
  • maatregelen gericht op collectieve bescherming (beperken);
  • maatregelen gericht op individuele bescherming (beperken);

Het zal per onderneming en per situatie verschillen welke oplossing het beste past. Wel moet, eventueel op termijn, worden gestreefd naar een oplossing zo dicht mogelijk bij de bron. Bij periodieke evaluaties kan worden beoordeeld of de gekozen oplossing nog steeds de beste oplossing is of dat gezocht moet worden naar alternatieven.

Overzichtstabel:

Voorkomen

Beheersen van het aantal uren beeldschermwerk

Beperk het aantal uren dat achtereen beeldschermwerk wordt verricht. Beperk ook het aantal uren beeldschermwerk per dag.
Lees meer.

Functies met afwisseling

Afwisselend werk kan op de lange termijn voorkomen dat gezondheidsklachten als RSI ontstaan. De functie van de beeldschermwerker moet voldoende variatie bieden in taken en de moeilijkheidsgraad daarvan.
Lees meer.

Regelmogelijkheden vergroten

Geef medewerkers voldoende zelfstandigheid bij het bepalen van de werkvolgorde, de werkmethode, het werktempo en de mogelijkheden tot het voeren van overleg met bijvoorbeeld andere afdelingen en klanten.
Lees meer.

Beperken

Beperk de overlast van printers en kopieermachines

Plaats printers en kopieermachines zoveel mogelijk buiten de werkplek.
Lees meer.

Breng helderheidswering aan

Invallend daglicht is zeer hinderlijk in kantoorruimten waar met beeldschermen wordt gewerkt. Daarom moeten medewerkers invallend daglicht kunnen dempen met instelbare helderheidswering, zoals rolgordijnen, lamellen of luxaflex. Zelfs aan vensters waar niet direct de zon op staat. (dus ook aan noordgevels).

Ergonomische flexwerkplek

De flexwerkplek moet zodanig zijn ingericht dat uiteenlopende medewerkers er op een verantwoorde manier aan kunnen werken.
Lees meer.

Ergonomische inrichting werkplek met groot beeldscherm

Let op de Kijkafstand en de letterhoogte bij extra grote beeldschermen.
Lees meer.

Ergonomische werkplek

Een werkplek die kan worden aangepast aan de individuele lichaamsmaten, kan de kans op RSI-klachten verminderen.
Lees meer.

Ergonomische werkplek voor een laptop

Extra voorzieningen zijn nodig om op een gezonde manier een geruime tijd met een laptop te werken.
Lees meer.

Gebruik vaker functietoetsen

Om overbelasting door het veelvuldig gebruik van de muis terug te dringen, kunnen functietoetsen meer gebruikte worden.
Lees meer.

Overweeg het gebruik van een muispen of ergonomische muis

Overweeg het gebruik van een muispen of ergonomische muis.
Lees meer.

Pauzes benutten

Bij langdurig beeldschermwerk is geregeld pauzeren nodig.
Lees meer.

RSI-Voorlichting op de werkplek

Door gerichte voorlichting kunnen de RSI-risico’s worden verminderd.
Lees meer.

Verbetering binnenklimaat

In een kantooromgeving behoort het binnenklimaat optimaal te zijn.
Lees meer.

Verminder de geluidshinder

Een lawaaierig kantoor is voor niemand prettig. Daarom moet het geluid zoveel mogelijk worden teruggedrongen.
Lees meer.

Zorg voor adequate kantoorverlichting

Bij de keuze voor een juiste kantoorverlichting gaat het zowel om de verlichtingssterkte als om het type verlichting.
Lees meer.

Voldoende oppervlakte van kantoorwerkplekken

Medewerkers dienen voldoende werkruimte te hebben om hun werkzaamheden op kantoor te verrichten. Een standaardkantoorwerkplek, bestaande uit meubilair en een kast, beslaat minimaal 7 m2 vloeroppervlak.
Lees meer.

Zorg voor daglicht en uitzicht

Daglicht en uitzicht zijn voor het welbehagen op kantoor erg belangrijk. Daarom geldt de eis dat er via dak- of gevelopeningen ‘zo veel mogelijk’ daglicht toetreedt.
Lees meer.

Beschermen

Oogonderzoek en beeldschermbril

Oogonderzoek en beeldschermbrillen dienen waar nodig te worden aangeboden.
Lees meer.

Pauzesoftware gebruiken

Om lichamelijk overbelasting bij beeldschermwerk te voorkomen is het aan te bevelen dat medewerkers regelmatig een pauze nemen of ander werk doen. Pauzesoftware kan hierbij ondersteunen.
Lees meer.

Let bij langdurig zittend werk op:

Een inactieve leefstijl is misschien wel de grootste bedreiging voor de mens in de toekomst, de grootste oorzaak van ziekte en de grootste oorzaak van vroegtijdig sterven. Inactiviteit heeft ook een enorme impact op onze leefkwaliteit.
Lees meer